Οι Εκκλησίες του Χωριού μας
Μέσα στο χωριό στα Έξω Μουλιανά υπάρχουν τρεις εκκλησίες: Άγιος Γεώργιος - Κάτω χωριό, Άγιος Γεώργιος - Πάνω χωριό, Αγία Μαρίνα - Κάτω χωριό. Δεν είναι τυχαία βέβαια και η δεύτερη ονομασία του χωριού μας: Άγιος Γεώργιος και αγιωργίτες οι εξωμουλιανίτες. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των παλαιοτέρων, στο χωριό μας υπήρχαν δύο ενορίες με δύο παπάδες. Έναν στο Κάτω χωριό και ένα στο Πάνω χωριό με ταυτώνυμες εκκλησίες. Όλες οι εκκλησίες ανάγονται στη βυζαντινή περίοδο. Ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Γεωργίου στο Κάτω χωριό αναγέρθηκε στη θέση ενός παλαιότερου βυζαντινού ναού στη δεκαετία του 1930. Κατά τη διάρκεια της κατοχής από τους Ιταλούς η εκκλησία αυτή βρίσκονταν στα μπετά και οι κατακτητές τη χρησιμοποίησαν ως σταύλο για τα κατασχεθέντα μουλάρια τους. Επειδή όμως τους ψόφαχαν, τα πήραν εσπευσμένα από εκεί κατόπιν υποδείξεως του παπά του χωριού.
Οι εκκλησίες συνδέονται στενά με την ιστορία του χωριού και με την συγκατοίκηση χριστιανών και μωαμεθανών. Η παλιά παράδοση αναφέρει ότι στην παλιά εκκλησία του Κάτω χωριού είχαν συγκεντρωθεί οι κάτοικοι του χωριού για να ζητήσουν την προστασία του Αγίου Γεωργίου από την επιδρομή των Τούρκων επικαλούμενοι στις προσευχές τους το όνομα Του. Τότε ο Τούρκος επικεφαλής έβαλε το κεφάλι του στο άνοιγμα του ιερού και φώναξε κοροϊδευτικά: Ήντα γιώργη-γιώργη λέτε, όλους θα σας σφάξω! Και αμέσως πήγαν τα άντερά του κάτω και οι υπόλοιποι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή. Οι Τούρκοι είχαν κτίσει και τζαμί στην πλατιά στράτα, την πλατεία του χωριού που το γκρέμισαν οι χωριανοί μας μετά τη σφαγή των Τούρκων κοντά στη γέφυρα του Λαχανά στη θέση Τσικαλαριά, στην οποία όμως δεν έλαβε μέρος κανείς χωριανός. Λένε ότι η κορυφή του τζαμιού όταν έπεσε έφτασε στου Γαρέφαλου το χωράφι 50 μέτρα μακρύτερα.
Η συνύπαρξη των Τούρκων με τους χωριανούς μας υπήρξε προβληματική με δεδομένο το ιστορικό γεγονός ότι οι Τούρκοι της ανατολικής Κρήτης υπήρξαν ιδιαίτερα σκληροί. Από τις αναμνήσεις των παππούδων μας, όταν γινόταν η περιφορά του Επιταφίου, οι Τούρκοι άνοιγαν της αποχετεύσεις τους στους δρόμους!
Οι εκκλησίες του χωριού προϋπήρχαν από την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς και αργότερα από τους Τούρκους. Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Πάνω χωριό υπάρχει επιγραφή που αναγράφει το όνομα του αυτοκράτορα Παλαιολόγου!.Στο δάπεδο του ναού αυτού βρέθηκαν χρυσά κειμήλια κατά την ανακατασκευή του δαπέδου, που δυστυχώς εξαφανίστηκαν εν ριπή οφθαλμού από τους αφύλακτους εργάτες! Αριστερά της εισόδου της Αγίας Μαρίνας στο Κάτω χωριό υπάρχει λατινική επιγραφή αναγόμενη στην εποχή της βενετοκρατίας.
Η θέση των εκκλησιών μέσα στο χωριό δεν είναι τυχαία. Έχουν κτισθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να βλέπουν όλο το χωριό για να το προστατεύουν από την επιδημία της πανόγλας(πανούκλας) που παρουσιάζονταν στους ευφάνταστους χωρικούς ως δύσμορφη γριά, που επιχειρούσε να μπει στο χωριό τη νύχτα, αλλά δεν τα κατάφερνε γιατί την έδιωχναν οι προστάτες άγιοι.
Η επιλογή της θέσης του χωριού δεν ήταν τυχαία αφού η ύδρευσή του εξυπηρετούνταν από τρείς βρύσες: Η Πέρα βρύση, κοντά στο σημερινό ελαιουργείο, η βρύση στη Σαρακίνα στο πάνω χωριό και η κατωχωριανή βρύση στην άκρη του κάτω χωριού. Τα ερείπια και των τριών είναι υπαρκτά μέχρι σήμερα, χωρίς επαρκές νερό μετά την άντληση υδάτων από την πρώτη γεώτρηση του χωριού στου Λιοφυτάκη. Η μεγάλη απόσταση από τη θάλασσα εξασφάλιζε τους χωριανούς από τις επιδρομές των πειρατών από τους οποίους υπέστη μεγάλες καταστροφές η πόλη της Σητείας με τελική κατάληξη την απομάκρυνση των Στειακών στην οχυρή θέση Λιόπετρο, όπου βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Άλλα εξωκκλήσια είναι η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Αστράτηγος (οι Ταξιάρχες),ο Άγιος Θεόδωρος (άγιοι Θεόδωροι),ο Άγιος Νικόλαος στου Βαρνάκη που απέχει πολύ από τη θάλασσα, αλλά από το σημείο που βρίσκεται βλέπει προς αυτήν και οι εκκλησίες του Αφέντη Χριστού και του άγιου Νικήτα. Η εκκλησία της Παναγίας(κοιμήσεως της Θεοτόκου) είναι συνδεδεμένη με το νεκροταφείο του χωριού.
Οι χωριανοί μας ήταν βαθιά θρησκευόμενοι και τηρούσαν αυστηρά τις θρησκευτικές νηστείες. Ιδιαίτερα τη μεγάλη Σαρακοστή δεν επιτρεπόταν η κατανάλωση κρέατος, αυγών και τυροκομικών προϊόντων. Τα αυγά τα φύλασσαν σε μεγάλα καλάθια για να παρασκευάσουν τα καλιτσούνια του Πάσχα. Τα παιδιά περίμεναν με υπομονή να πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη για να τσουγκρίσουν τα αυγά και να φάνε τα καλιτσούνια. Η θρησκευτική λατρεία ήταν απόλυτα συνδεδεμένη με την κοινωνική ζωή των χωριανών που περίμεναν την παρουσία όλων στις μεγάλες γιορτές. Πολλές φορές έλεγαν: Ήλθαν τη νύχτα από του Βαθιώνα, τη γνωστή συνοικία έξω από το χωριό. Μεγάλη ήταν και η συμβολή του ιερέα Γ. Μαστοράκη που μας συνάρπαζε με τη μελωδική και καθαρή φωνή του. Με συνεχείς εράνους και προσφορές τελείωσε τη δεκαετία του 50 ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Γεωργίου που κοσμεί το χωριό μας. Πολλές εργασίες έγιναν με τα λεγόμενα κοινοτικά μεροκάματα, όπως η μεταφορά της πέτρας από το φαράγγι για να κτισθεί η ξερολιθιά της νότιας πλευράς.
Η λατρεία στον Άγιο Γεώργιο ήταν τόσο δυνατή ώστε να σχηματισθεί η εντύπωση ότι ο ίδιος ο άγιος ως Ρωμαίος αξιωματικός ίσως να πέρασε από το χωριό μας κατά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ρωμαίους τους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν.
Πηγή: Εμμανουήλ Μαρκάκης Νοέμβρης 2013
Οι εκκλησίες συνδέονται στενά με την ιστορία του χωριού και με την συγκατοίκηση χριστιανών και μωαμεθανών. Η παλιά παράδοση αναφέρει ότι στην παλιά εκκλησία του Κάτω χωριού είχαν συγκεντρωθεί οι κάτοικοι του χωριού για να ζητήσουν την προστασία του Αγίου Γεωργίου από την επιδρομή των Τούρκων επικαλούμενοι στις προσευχές τους το όνομα Του. Τότε ο Τούρκος επικεφαλής έβαλε το κεφάλι του στο άνοιγμα του ιερού και φώναξε κοροϊδευτικά: Ήντα γιώργη-γιώργη λέτε, όλους θα σας σφάξω! Και αμέσως πήγαν τα άντερά του κάτω και οι υπόλοιποι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή. Οι Τούρκοι είχαν κτίσει και τζαμί στην πλατιά στράτα, την πλατεία του χωριού που το γκρέμισαν οι χωριανοί μας μετά τη σφαγή των Τούρκων κοντά στη γέφυρα του Λαχανά στη θέση Τσικαλαριά, στην οποία όμως δεν έλαβε μέρος κανείς χωριανός. Λένε ότι η κορυφή του τζαμιού όταν έπεσε έφτασε στου Γαρέφαλου το χωράφι 50 μέτρα μακρύτερα.
Η συνύπαρξη των Τούρκων με τους χωριανούς μας υπήρξε προβληματική με δεδομένο το ιστορικό γεγονός ότι οι Τούρκοι της ανατολικής Κρήτης υπήρξαν ιδιαίτερα σκληροί. Από τις αναμνήσεις των παππούδων μας, όταν γινόταν η περιφορά του Επιταφίου, οι Τούρκοι άνοιγαν της αποχετεύσεις τους στους δρόμους!
Οι εκκλησίες του χωριού προϋπήρχαν από την κατάκτηση της Κρήτης από τους Βενετούς και αργότερα από τους Τούρκους. Στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Πάνω χωριό υπάρχει επιγραφή που αναγράφει το όνομα του αυτοκράτορα Παλαιολόγου!.Στο δάπεδο του ναού αυτού βρέθηκαν χρυσά κειμήλια κατά την ανακατασκευή του δαπέδου, που δυστυχώς εξαφανίστηκαν εν ριπή οφθαλμού από τους αφύλακτους εργάτες! Αριστερά της εισόδου της Αγίας Μαρίνας στο Κάτω χωριό υπάρχει λατινική επιγραφή αναγόμενη στην εποχή της βενετοκρατίας.
Η θέση των εκκλησιών μέσα στο χωριό δεν είναι τυχαία. Έχουν κτισθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να βλέπουν όλο το χωριό για να το προστατεύουν από την επιδημία της πανόγλας(πανούκλας) που παρουσιάζονταν στους ευφάνταστους χωρικούς ως δύσμορφη γριά, που επιχειρούσε να μπει στο χωριό τη νύχτα, αλλά δεν τα κατάφερνε γιατί την έδιωχναν οι προστάτες άγιοι.
Η επιλογή της θέσης του χωριού δεν ήταν τυχαία αφού η ύδρευσή του εξυπηρετούνταν από τρείς βρύσες: Η Πέρα βρύση, κοντά στο σημερινό ελαιουργείο, η βρύση στη Σαρακίνα στο πάνω χωριό και η κατωχωριανή βρύση στην άκρη του κάτω χωριού. Τα ερείπια και των τριών είναι υπαρκτά μέχρι σήμερα, χωρίς επαρκές νερό μετά την άντληση υδάτων από την πρώτη γεώτρηση του χωριού στου Λιοφυτάκη. Η μεγάλη απόσταση από τη θάλασσα εξασφάλιζε τους χωριανούς από τις επιδρομές των πειρατών από τους οποίους υπέστη μεγάλες καταστροφές η πόλη της Σητείας με τελική κατάληξη την απομάκρυνση των Στειακών στην οχυρή θέση Λιόπετρο, όπου βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία. Άλλα εξωκκλήσια είναι η Αγία Παρασκευή, ο Άγιος Αστράτηγος (οι Ταξιάρχες),ο Άγιος Θεόδωρος (άγιοι Θεόδωροι),ο Άγιος Νικόλαος στου Βαρνάκη που απέχει πολύ από τη θάλασσα, αλλά από το σημείο που βρίσκεται βλέπει προς αυτήν και οι εκκλησίες του Αφέντη Χριστού και του άγιου Νικήτα. Η εκκλησία της Παναγίας(κοιμήσεως της Θεοτόκου) είναι συνδεδεμένη με το νεκροταφείο του χωριού.
Οι χωριανοί μας ήταν βαθιά θρησκευόμενοι και τηρούσαν αυστηρά τις θρησκευτικές νηστείες. Ιδιαίτερα τη μεγάλη Σαρακοστή δεν επιτρεπόταν η κατανάλωση κρέατος, αυγών και τυροκομικών προϊόντων. Τα αυγά τα φύλασσαν σε μεγάλα καλάθια για να παρασκευάσουν τα καλιτσούνια του Πάσχα. Τα παιδιά περίμεναν με υπομονή να πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη για να τσουγκρίσουν τα αυγά και να φάνε τα καλιτσούνια. Η θρησκευτική λατρεία ήταν απόλυτα συνδεδεμένη με την κοινωνική ζωή των χωριανών που περίμεναν την παρουσία όλων στις μεγάλες γιορτές. Πολλές φορές έλεγαν: Ήλθαν τη νύχτα από του Βαθιώνα, τη γνωστή συνοικία έξω από το χωριό. Μεγάλη ήταν και η συμβολή του ιερέα Γ. Μαστοράκη που μας συνάρπαζε με τη μελωδική και καθαρή φωνή του. Με συνεχείς εράνους και προσφορές τελείωσε τη δεκαετία του 50 ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Γεωργίου που κοσμεί το χωριό μας. Πολλές εργασίες έγιναν με τα λεγόμενα κοινοτικά μεροκάματα, όπως η μεταφορά της πέτρας από το φαράγγι για να κτισθεί η ξερολιθιά της νότιας πλευράς.
Η λατρεία στον Άγιο Γεώργιο ήταν τόσο δυνατή ώστε να σχηματισθεί η εντύπωση ότι ο ίδιος ο άγιος ως Ρωμαίος αξιωματικός ίσως να πέρασε από το χωριό μας κατά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ρωμαίους τους πρώτους αιώνες μετά Χριστόν.
Πηγή: Εμμανουήλ Μαρκάκης Νοέμβρης 2013